(Niet) gekozen voor Nederland

Geplaatst op 13-09-2023 in Nieuws.

Een vraag die in de politiek met grote regelmaat opduikt is: hoe kunnen we de instroom van asielzoekers beperken? Een vaak terugkerend begrip is daarbij de ‘aanzuigende werking’, die verminderd moet worden. Wat is die aanzuigende werking en hoe belangrijk is die?

Begin september is een belangrijke studie verschenen: “Invloed asielbeleid op migratie naar Nederland”. De belangrijkste conclusie: strenger asielbeleid heeft weinig invloed op de instroom van asielzoekers, andere factoren zijn veel belangrijker.

Stuwende werking

Allereerst is er de ‘stuwende werking’ van de omstandigheden in het eigen land, waarom mensen op de vlucht slaan. De ‘stuwende werking’ is veel belangrijker dan de ‘aanzuigende werking’ van het Nederlandse asielbeleid. Mensen zijn bezig met de vlucht, de focus is op het ontsnappen uit een onveilige en uitzichtloze situatie. Je kunt vervolgens wel zeggen, dat de veiligheid en welvaart in grote delen van Europa een sterke aanzuigende werking hebben. Veel vluchtelingen hebben eerst elders (‘in de regio’) een veilig heenkomen gezocht, maar daar geen toekomstperspectief gevonden. De opvangcondities zijn vaak slecht, ze ervaren discriminatie en zijn vaak slachtoffer van geweld. Libanon, Libië en Tunesië zijn maar een paar voorbeelden van landen waar je niet wilt zijn als vluchteling. Verder trekken naar Europa is dan een lonkend perspectief, ondanks de risico’s van de overtocht.

In Europa

Ben je in Europa aangekomen, dan wachten nieuwe uitdagingen. Ze zijn aangekomen in, bijvoorbeeld, Griekenland of Italië en merken dat ook daar weinig toekomstperspectief is. Opvangkampen zitten overvol, het is moeilijk om de asielprocedure binnen te komen en als je eenmaal asiel hebt, is het haast onmogelijk om een nieuw bestaan op te bouwen. Dat is opnieuw een ‘stuwende werking’ die mensen er toe brengt verder Europa in te reizen. Maar ze hebben dan vaak nog geen idee dat ze naar Nederland gaan reizen en waarom ze dat zouden doen. Ook blijkt, dat de instroom van asielzoekers in Nederland niet eens zo heel hoog is, in vergelijking met landen om ons heen.

Naar West- en Noord-Europa

Het is duidelijk, dat veel vluchtelingen er voor kiezen om richting West- en Noord-Europa te trekken. Ook hier is de belangrijkste ‘aanzuigende werking’ het economische perspectief en de veiligheid en niet een ‘aantrekkelijk’ asielbeleid. Er zijn wel andere factoren die bepalen waar een vluchteling heen reist. Heeft iemand al ergens familie wonen, dan is dat een motief om ook naar dat land te reizen. Verder zijn mensen afhankelijk van sociale netwerken of van mensensmokkelaars: welke routes kennen zij en wat adviseren zij? De vraag in welk land het asielsysteem ‘het beste’ is, speelt volgens het onderzoek slechts een kleine rol. Mensen kunnen best een beeld hebben in welke landen ze de beste kansen hebben, maar dat betekent niet dat ze ook in die landen terechtkomen.

Ongewild in Nederland

Maar liefst veertig procent van de vreemdelingen die in Nederland asiel aanvragen, had een andere eindbestemming voor ogen. Nederland was slechts een tussenstation in de reisroute naar bijvoorbeeld Scandinavië, Groot-Brittannië of Canada. Toch vragen ze uiteindelijk hier asiel aan, omdat ze op doorreis zijn aangehouden en dan de keus hebben tussen terugkeer of hier asiel aanvragen. Of omdat ze de ‘reisagent’ (mensensmokkelaar) niet meer kunnen betalen.

Dit gegeven biedt een nieuw perspectief, waar misschien nog een stuk beter op ingezoomd moet worden. De instroom van asielzoekers in de Scandinavische landen is laag, vergeleken met bijvoorbeeld Nederland en Duitsland. Dat wordt wel toegeschreven aan een strenger asielbeleid aldaar. Maar misschien is een belangrijkere oorzaak, dat mensen onderweg naar Scandinavië vaak stranden in Nederland en Duitsland en zich genoodzaakt zien om dan hier asiel aan te vragen.

Doormigratie

Er is nog een perspectief dat aandacht verdient. Als veertig procent van de asielzoekers ‘tegen wil en dank’ in Nederland terechtkomt, roept dat de vraag op hoeveel statushouders later doormigreren. Als ze na vijf jaar een Nederlands paspoort hebben, kunnen ze zich immers elders in de Europese Unie vestigen. Sinds 2000 zijn enkele tienduizenden Somaliërs naar Groot-Brittannië verhuisd nadat ze Nederlands staatsburger zijn geworden.* Het is voorstelbaar dat andere vluchtelingen met Nederlandse nationaliteit naar andere landen zijn verhuisd. Dit kan ook plaatsvinden, als ze vanwege betere kansen op asiel of gezinshereniging aanvankelijk voor Nederland gekozen hadden. Het is met deze doormigratie dus mogelijk, dat het lange termijn aandeel van asiel op de totale netto immigratie minder groot is dan vaak wordt aangenomen.

*) Doormigreren naar Groot-Brittannië is sinds de Brexit niet meer zo eenvoudig, maar het kan nog steeds interessant zijn om in beeld te brengen hoeveel statushouders na het verkrijgen van de Nederlandse nationaliteit verhuizen naar, bijvoorbeeld, Scandinavië.

Beleidsknoppen

Het is begrijpelijk, dat gezocht wordt naar mogelijkheden om de asielinstroom te beperken. Een strenger asielbeleid gaat daar echter niet aan bijdragen, tenzij we besluiten zo streng te worden, dat we de humaniteit verliezen. Wat feitelijk beoogd wordt, is dat minder mensen de drang hebben om naar Europa over te steken en dat minder mensen na aankomst in Europa de drang hebben om naar West- en Noord-Europa door te reizen. Dan zal er vooral gedraaid moeten worden aan de knoppen van de ‘stuwende werking’, draaien aan de knoppen van de ‘aanzuigende werking’ blijkt immers weinig effectief. Concreet betekent dit, dat mensen perspectief geboden wordt in de landen waar de vluchtelingen het eerst terecht komen na hun vlucht. Vraag is, of het buitenlands beleid daar ook een bijdrage aan levert. De aandacht lijkt meer gericht te zijn op het verhinderen van de oversteek naar Europa dan op het tegengaan van de schending van de mensenrechten van vluchtelingen in landen als Libië en Tunesië. Daarmee wordt niet de ‘stuwende werking’ verzwakt, maar worden alleen de gevolgen daarvan bestreden.

Daarbij komt, dat strengere grensbewaking niet alleen het probleem niet oplost, maar de mensensmokkelaars juist voorziet van hun verdienmodel. Zolang de ‘stuwende werking’ in tact blijft, helpen zij mensen tegen hoge tarieven om Europa binnen komen. Hoe groter de obstakels, hoe moeilijker, gevaarlijker en duurder de oversteek zal zijn. Aan ons de keus, of we investeren in toekomstperspectief voor mensen die dat perspectief ontberen, of dat we investeren in het verdienmodel van mensen die daar misbruik van te maken.

Bronnen

• Verwey-Jonker Instituut, “Invloed asielbeleid op migratie naar Nederland”, onderzoek i.o.v. WODC, juli 2023
• Universiteit van Maastricht, “Irreguliere migratieroutes naar Europa en de factoren die van invloed zijn op de bestemmingskeuze van migranten”, onderzoek i.o.v. WODC, 2015