COA en vrijheid van godsdienst

Bericht laatst aangepast op 19 november 2021

Stichting Gave heeft in 2019 protest aangetekend tegen de wijze waarop COA omgaat met godsdienst op de azc’s. Gave is hierover al vele jaren in gesprek met COA, maar nog steeds blijkt het COA geen oog te hebben voor de grondrechten, waaronder de vrijheid van godsdienst, van de bewoners. Dat is opnieuw gebleken toen een geestelijk verzorger op een azc een centrumverbod kreeg vanwege bijbelstudie op de kamer van een bewoner. Gave is in gesprek gegaan met COA en heeft een voorstel gedaan voor verbetering.

Al geruime tijd is Stichting Gave in gesprek met het COA hoofdkantoor over de wijze waarop in de praktijk invulling wordt gegeven aan de religieuze en politieke neutraliteit van het COA. In meerdere situaties is gebleken dat het in gezamenlijkheid beleven van geloof door bewoners in bijzijn van een geestelijk verzorger van buiten het azc volgens het COA een inbreuk maakt op de persoonlijke levenssfeer van de bewoners. COA stelt dat vanwege de politieke en religieuze neutraliteit van het COA zulke bijeenkomsten niet zijn toegestaan op de eigen kamer, ook al vinden ze plaats op uitnodiging van de bewoners zelf en is er van overlast geen sprake. COA realiseert zich in de optiek van Gave niet, dat ze daarmee zelf inbreuk pleegt op de persoonlijke levenssfeer van haar bewoners door de vrijheid van geloof in de persoonlijke levenssfeer te beperken of te ontnemen. Hiermee creëert het COA een klimaat op azc’s waarbinnen er geen ruimte wordt ervaren om de eigen religie vrij te beleven.

Grondrechten

Het meest fundamentele punt is dat het COA hier voorbijgaat aan de grondrechten, in het bijzonder het recht op vrijheid van godsdienst. Een grondrecht die ook het recht geeft om het geloof ‘in gezamenlijkheid’ te beleven. Bovendien is het schrijnend dat het COA geen oog heeft voor de achtergrond van een kwetsbare minderheid onder de bewoners: christenen die gevlucht zijn uit het land van herkomst omdat ze niet openlijk hun geloof konden belijden en beleven. Hopend om deze vrijheid van godsdienst in Nederland wel te vinden, worden ze opnieuw geconfronteerd met de beperkingen van deze vrijheid zoals in hun land van herkomst. Het COA beseft onvoldoende hoe deze achtergrond en de daaraan verbonden ervaringen en trauma’s opspelen door de wijze waarop het COA nu met godsdienst op azc’s omgaat.

Inbreuk op de persoonlijke levenssfeer

Hoewel Stichting Gave al sinds 2010 hierover in gesprek is met het COA zijn recente voorvallen op verschillende azc’s aanleiding geweest om op een azc-locatie in gesprek te gaan met medewerkers van het hoofdkantoor en de betreffende locatiemanager. In deze gesprekken, en ook in eerdere mailconversaties met de afdeling juridische zaken van het COA hoofdkantoor, werd duidelijk dat de religieuze neutraliteit wordt geïnterpreteerd als ’dat het COA alles kan verbieden van alles wat met religie te maken heeft’. In de gesprekken bleek vervolgens wel dat een activiteit als bijbelstudie/geloofsgesprek op de kamer niet verboden kan worden, maar tegelijk wil men daar geen ruimte aan geven. Het in gezamenlijkheid beleven van geloof op de kamer wordt betiteld als een activiteit die inbreuk kan maken op de persoonlijke levenssfeer van de bewoners en die daarmee niet is toegestaan. Het is zeer te betreuren dat deze interpretatie niet alleen op verschillende azc’s aan de oppervlakte komt maar zo diep in de organisatie is genesteld dat ook het COA hoofdkantoor deze interpretatie blijkt aan te houden. Daarmee is de godsdienstvrijheid van asielzoekers op landelijk niveau in het geding. Schrijnend is dat in de genoemde praktijksituaties het COA het geloofsgesprek op de eigen kamer heeft verboden en zelf een terreinverbod aan een geestelijk verzorger heeft afgegeven, zonder de betrokkenen te horen en in overleg te gaan.

Beperkingen

In reactie op de stellingname van Stichting Gave dat bewoners van een azc de vrijheid moeten genieten om op hun kamer, zonder daarbij anderen overlast te bezorgen, met geloofsgenoten hun geloof te beleven, geeft het COA aan hier paal en perk aan te willen stellen door, met een beroep op de veiligheid, het aantal mensen in een kamer te willen beperken of deze beleving van het geloof te beperken tot binnen het gezin. Het is onze stichting tot op heden niet duidelijk geworden waarop het COA zich met deze regels baseert en waar deze regels, voor bewoners of voor bezoekers, kenbaar zijn gemaakt. Het COA blijft zich daarnaast beroepen op haar religieuze en politieke neutraliteit en haar interpretatie daarvan.

Handreiking levensbeschouwing

In de afgelopen jaren is er door COA gewerkt aan een Handreiking levensbeschouwing. Dit document bevat een aantal waardevolle elementen, maar in de praktijk biedt het onvoldoende duidelijkheid over de rechten van azc-bewoners ten aanzien van de vrijheid van geloof en levensbeschouwing. Hierdoor ontvangen minderheden zoals b.v. christen-bekeerlingen, atheïsten en yezidi’s onvoldoende steun vanuit het COA. Zij ervaren in het azc dezelfde soort beperkingen als in het land waar zij vandaan gevlucht zijn.

Oproep

Bovengenoemde stellingname van het COA dwingt Gave om dit breder kenbaar te maken. Gave roept het COA op om te werken aan een verandering van de houding t.o.v. het persoonlijke geloof van de azc-bewoners. Het kan niet zo zijn dat de persoonlijke levenssfeer aangetast blijft worden doordat het gezamenlijk beleven van het geloof in bijzijn van iemand van buiten het azc verboden blijft.

Reactie COA en gesprek

Op 12 juni 2019 ontving Gave een reactie van COA, waaruit blijkt dat men de mogelijkheid van bijbelstudies op de eigen kamer juist verder wil inperken. Gave heeft daarop het gesprek gezocht op directieniveau. Als resultaat daarvan zijn we uitgenodigd om een voorstel te doen voor een ruimer beleid. In ons voorstel wordt vooral aandacht gevraagd voor locaties waar geen kerken in de buurt zijn waar bewoners terecht kunnen, zoals bijvoorbeeld Gilze. Vooral op die locaties moet het mogelijk zijn om met geloofsgenoten samen te komen. In het najaar van 2021 is er een goed vervolggesprek geweest wat hoop biedt op structurele verbeteringen.

Rapport WODC

Op 19 november 2021 heeft het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum van de overheid het rapport gepubliceerd over de veiligheid van LHBTI, bekeerlingen en religieverlaters in de asielopvang. Het gevoel van veiligheid in de asielopvang en de mate waarin LHBTI, bekeerlingen en religieverlaters zich gezien en gehoord voelen in de begeleiding, hangen te veel af van de locatie waar ze worden geplaatst. Hoewel het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers (COA) extra aandacht heeft voor kwetsbare groepen asielzoekers, kunnen duidelijke landelijke kaders en minimale normen voor de lokale invulling de begeleiding en sociale veiligheid verbeteren. Lees meer…

Enquête Gave

In het najaar van 2021 heeft Gave een enquête gehouden onder medewerkers en kerkelijk vrijwilligers. Ook daaruit komt naar voren dat er veel verschil is tussen opvanglocaties hoe met godsdienst wordt omgegaan. Lees meer…